مکان ولادت
سامرا
سر من رآ و مخفف آن سامرا، نام شهرى است در عراق، میان بغداد وتکریت.
این شهر زادگاه حضرت مهدى(ع) است. امام هادى و امام عسکرى (ع)، توسط عباسیان در شهر سامرا تحت مراقبت وکنترل شدید بودند تا توجه و علاقه مردم به آنان بیشتر نشود. منزل امام هادى و عسکرى(ع) و نیز حکیمه خاتون و نرجس خاتون در این شهر بوده و پس از وفات شان، در همان جا دفن شدند و اینک مرقد این دو امام و آن دو بانوى بزرگوار در سامرا است.
سامرا شاهد نماز خواندن حضرت مهدى (ع) بر پدر بزرگوارش و آغاز امامت حضرتش بوده است.
سرداب مقدس
سرداب مقدس، زیرزمینى است در سامرا، کنار مزار امام هادى و امام عسکرى (ع).
این سرداب محل زندگى وعبادت امام هادى و امام حسن عسکرى و حضرت مهدى (ع) بوده و تمام دیدارها با حضرت مهدى (ع) در زمان پدرش در همین منزل و سرداب انجام مى گرفته است. خانه امام عسکرى (ع) همانند دیگر خانه هاى عراق، شامل غرفه اى براى مردان، غرفه اى براى زنان و سرداب بوده که سرداب نیز شامل غرفه هایى براى مردان و زنان بوده است و در تابستان از شدت گرما به این سرداب پناه مى برده اند. مقدس شمردن آن سرداب از سوى شیعیان موجب شد که دشمنان اهل بیت، شیعیان را متهم کنند بر اینکه آن ها مى گویند امام زمان در این سرداب مخفى شده است. اما شیعیان از چنین اعتقادى منزه هستند. شیعیان سرداب را به این دلیل مقدس مى شمارند که محل زندگى و نیایش سه امام معصوم، همچنین محل زندگى حضرت حکیمه خاتون و نرجس خاتون بوده است.
و اما موقعیت کنونی سرداب سامرا: امروزه هرکس از هر نقطه شهر سامرا به مرکز شهر نگاه کند، دوگنبد با شکوه مى بیند که یکى از آن ها با کاشى هاى طلایى براق و دیگرى باکاشى هاى رنگى زیبائى پوشیده شده است. هر یک از این گنبدها به ساختمان مستقلى تعلق دارند. گنبد بزرگ طلایى بر بالاى ضریح مطهر مرقدهاى مقدس امام دهم (ع) وامام یازدهم(ع) در آن جا دارد، قرارگرفته است. ولى گنبدهاى کوچک بر بالاى ساختمان مسجد جامع شهر ساخته شده است. ساختمان حرم مطهر به شکل مستطیل وساختمان مسجد جامع به صورت مستقل از ساختمان حرم، ولى متصل به صحن حرم است و سرداب غیبت درست در زیر ساختمان مسجد قرار گرفته و در طول تاریخ بارها در بنا و بخش هاى مختلف آن تعمیرات و تغییراتى انجام شده است. سرداب غیبت از جمله سرداب هاى عمیقى است که در زیر یک لایه سنگى حفر شده و در کل داراى سه قسمت عمده است: یک غرفه شش ضلعى، یک غرفه مستطیل کوچک و یک غرفه به شکل مستطیل بزرگ. توضیح بیشتر آنکه غرفه مستطیل بزرگ در میان مردم به مصلاى مردان و غرفه مستطیل شکل کوچک به مصلاى بانوان، معروف است. این بخش ها با دو راهرو بلند و طولانى به یکدیگر مربوط مى شوند. یعنى یک راهرو طولانى مصلاى مردان و مصلاى زنان را به هم وصل مى کند و یک راهرو طولانى دیگر بین مصلاى مردان و غرفه شش ضلعى وجود دارد.همچنین این بخش هاى سه گانه هر یک از طریق روزنه اى کرچک و طولانى که از قسمت هاى فوقانى دیوار آغاز شده، تا پایین ترین حد دیوار بیرونى مسجد جامع امتداد مى یابد و نور و هوا دریافت مى کند. پلکانى که راه ورود و خروج سرداب است و به غرفه شش ضلعى منتهى مى شود داراى بیست پله است. ورودى این پلکان و سرداب در داخل ساختمان مسجد و بر دیوارى قرار گرفته که ورودى نماز خانه نیز در آن واقع است. طول مصلاى مردان پنج متر وهشتاد سانیمتر وعرض آن سه متر وپنجاه سانتمتر است. در ضمن طول مصلاى زنان چهار متر وشصت سانتى متر وعرض آن سه متر است. طول راهرویى که مصلاى مردان و زنان را به هم مربوط مى سازد، چهار متر است. طول روزنه اى که نور غرفه شش ضلعى را تأمین مى کند، حدود شش متر وطول روزنه اى که نور مصلاى زنان را تأمین مى کند، چهار متر وپنجاه سانتیمتر است. در انتهای غرفه مستطیل شکل یعنى انتهاى همان مصلاى مردان، یک در چوبى که معروف به باب غیبت است وجود دارد. در پشت این در، اتاق کوچکى قرار دارد که طول آن یک متر وپنجاه سانتیمتر است. این اتاق به نام محل غیبت شهرت پیدا کرده است که در حقیقت بخش مکمل غرفه مستطیل شکل بزرگ محسوب مى شود و در جلوى آن حفاظ مشبکى است که آن را از بقیه غرفه جدا مى کند. چاه معروف به چاه غیبت هم در گوشه اى از همین اتاق قرار دارد.
اشاره به این نکته نیز خالى از فایده نیست که این سرداب در جهت غربى صحن عسکری (ع) به سمت شمال واقع شده ودر طول تاریخ اصلاحات و تعمیرات زیادى در آن انجام گرفته است. همیشه در موقع تعمیر و ترمیم بارگاه عسکریین (ع) در ساختمان سرداب نیز تغییرات واصلاحاتى به عمل آمده است. به عنوان مثال در زمان هاى گذشته، از داخل بارگاه عسکریین (ع) ازکنار مرقد حضرت نرجس خاتون به سرداب مى رفتند و این وضع به همین صورت تا سال 202ق. ادامه داشت و در این سال احمد خان دنبلى براى سرداب، راهى جداگانه از طرف شمال باز کرد و راه سرداب از طرف روضه عسکریین (ع) را مسدود نمود و صحن سرداب را جداگانه ساخت که تقریبا از یک فضاى بزرگى به طول 60 متر وعرض 20 متر برخوردار است. بنابراین اگر در کتاب هایى چون مزار شهید اول، اعمال و دعاهاى مربوط به زیارت این همه امام در یک مکان ذکر شده است، علت آن است که در زمان سابق راه سرداب نیز از پشت حرم عسکریین (ع) در یک ساختمان بوده است. لذا پس از زیارت عسکریین (ع) بلافاصله زیارت امام زمان (ع) وسپس زیارت حضرت نرجس خاتون ذکر شده است. در هر حال این سرداب در طول تاریخ به اندازه اى مورد توجه مردم بوده است که در آن آثار ارزشمندى از منبتکارى و کاشى کارى و سایر هنرهاى معمارى به کار رفته است. از جمله این اشیاء، درِ چوبى نفیسى است که از دوران خلافت عباسیان به جاى مانده است و از ویژگى هاى هنرى و تاریخى ارزشمندى برخوردار است.
عسکر
عسکر به معناى لشگر و لشگرگاه است.
عسکر، لشگرگاه ترکان در سامرا بوده و محلى بوده است جزء شهر، اصلأ پادگان نظامى نمى تواند چندان از شهر دور باشد.
باید دانست که اصل بناى شهر سامرا براى رفع مزاحمت ترکان نظامى از بغداد بوده است. بنابراین شهر سامرا شهرى نظامى است، ولى بعداً مسکونى هم مى شود. بدیهى است بین پادگان و محل سکناى خانواده هاى نظامیان یکى نباشد (1).
در این که "عسکر" اسم دیگر سامرا است یا محله اى از محلات آن، اختلاف است. ظاهر عبارت شیخ در الغیبة این است که محلَه اى از سامرا است (2) .اما حاج شیخ عبدالله مامقانى (ره) در تنقیع المقال، مى نویسد: عسکر یکى از اسامى سامرا است (3).
چون خانه امام هادى و امام حسن عسکرى (ع) در محلى بوده که در زمان متوکل عباسى پادگان نظامى وى در آن جا قرار داشته است " لذا آن محل به عسکر" خوانده شد و به همین جهت نیز هر یک از آن دو امام بزرگوار را "عسکرى " و به طور تشبیه عسکریین(ع) مى نامند (4).
عثمان بن سعید را عسکرى نیز مى گفتند، چون او از محله عسکر سامرا بوده است (5).
"عسکر" نام شتر عایشه است که بر آن به بصره رفت(6).
1. دکتر صادق آیینه وند به نقل ازکتاب زندگانى نواب خاص امام زمان (ع) غفار زاده
2. غیبة طوسى، ص 354
3. تنقیح المقال، ج 2، ص264
4. مفا خراسلام، ج 2 ص 22
5. غببة طوسى، ص 354
6. معارف و معاریف، ج 7، ص 363