زن و فرزند                                       

محور دیگرى که پیرامون زندگى شخصى و کیفیت معیشت امام عصر(ع) نیاز به بررسى دارد, مسائله زن و فرزند آن حضرت است آیا با توجه به فلسفه غیبت و این که آن حضرت به شیوه ناشناس زندگى مى کند و کسى ازمکان وى آگاه نیست, ازدواج و داشتن فرزند, با این مسائله سازگار است؟

منابعى که در اختیار است, یا اشکال سندى دارند و یا ابهام دلالى ونظر قاطعى را ارائه نمى دهند. در این جا, سه احتمال وجود دارد:

1. اساساً حضرت مهدى(ع) ازدواج نکرده است.

2. ازدواج انجام گرفته, ولى اولاد ندارد.

3. ازدواج کرده و داراى فرزندانى نیز هست.

 اگراحتمال اول را بپذیریم, لازمه اش این است که امام معصوم(ع) یکى از سنّتهاى مهم اسلامى را ترک کرده باشد واین با شان امام سازگار نیست. اما از طرفى دیگر چون مسائله غیبت, اهمّ است و ازدواج مهم, ترک ازدواج, با توجه به آن امر مهم تر, اشکالى را ایجاد نمى کند و گاهى براى مصلحت بالاتر, لازم وواجب نیز هست.

 اما احتمال دوّم

که اصل ازدواج را بپذیریم بدون داشتن اولاد, جمع مى کند بین انجام سنت اسلامى و عدم انتشار مکان و موقعیت حضرت. اما باز این اشکال باقى است که اگر قرار باشد, آن حضرت شخصى را به عنوان همسر برگزیند, یا باید بگوییم که عمر او نیز مانند عمر حضرت طولانى است که بر این امر دلیلى نداریم, یا این که بگوییم مدتى با حضرت زندگى کرده و از دنیا رفته است که در این صورت, حضرت به سنت حسنه ازدواج عمل کرده و پس از آن, تنها و بدون زن و فرزند زندگى را ادامه مى دهد.

 احتمال سوم آن است که آن حضرت ازدواج کرده و داراى اولاد نیز هست و اولاد آن حضرت نیز فرزندانى دارند و... این مسائله, افزون بر آن که دلیل محکمى ندارد, اشکال اساسى آن این است که این همه اولاد و اعقاب, بالاخره روزى در جست و جوى اصل خویش مى افتند و همین کنجکاوى و جست و جو, مسائله را به جایى باریک مى کشاند که با فلسفه غیبت ما در این جا روایات وادله اى که وجود همسر وفرزند براى حضرت را اثبات می کند می آوریم،اما صحت و سقم بسیارى از آنها در جاى خود بحث شده و در بسیارى موارد، سخن از احتمال است که استدلال با آن، تمام نیست. در رابطه با همسر با همسران حضرت، تنها یک روایت است که سرنخى به دست می دهد و آن روایتى است که مرحوم کفعمی درکتاب شریف مصباح، نقل کرده است. بر اساس آن، همسر حضرت یکى از دخترهاى ابى لهب است (1) و در رابطه با اولاد آن حضرت روایاتى هست که از جمله آن ها روایت انبارى است که مرحوم مجلسى در بحارالآنوار آن را آورده و روایتى طولآنى است(2). البته بسیارى از بزرگان از جمله مرحوم آقا بزرگ تهرانى صاحب الذریعه در داستان انبارى تردید کرده اند. محمد بن مشهدى درکتاب مزار از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود: گویا نزول قائم را با اهل وعیالش در مسجد سهله می بینم (3) مرحوم مجلسى نیز بابى را به خلفاء واولاد حضرت مهدى (ع) اختصاص داده است. علاوه بر روایات، برخی دعاها نیز که از ائمه معصومین (ع) صادر شده ویا از ناحیه مقدسه رسیده است، دلالت دارندکه براى حضرت، اهل و عیال و فرزندانى هست. در این دعاها تعبیر ولد, ذریه اهل بیت و آل بیت به کار رفته است. در آخرین فراز از صلواتى که از ناحیه مقدسه صادرشده چنین می خوانیم: و صل علی ولیک وولات عهده و الائمة من ولد و مدفی اعمارهم و زد فی آجالهم(4).

درود بى پایان خود را بر ولی امرت و اولیاى عهدش وپیشوایان از اولادش نازل فرما وبر عمر واجلشان بیفزا. ودر دعاى که امام رضا (ع) تعلیم فرموده که در عصر غیبت خوانده شود، چنین آمده است:اللهم اعطه فی نفسه و اهله و ولده و ذریته و امته و جمیع رعیته ما تقر به عینه و تسر به نفسه(5). خدایا به او درباره خودش و اهلش و فرزندانش و امتش و همه رعیتش عطا فرما آنچه را که دیده اش روشن و دلش مسرور گردد (6) بر اساس داستان طولآنى و معروف انبارى نا م فرزندان حضرت: طاهر، قاسم ,ابراهیم، عبدالرحمن وهاشم است(7).

مفضل بن عمر گوید از امام باقر(ع) شنیدم که فرمود: (ان لصاحب هذا الامر غیبتین احدهما تطول حتى یقول بعضهم مات ویقول بعضهم قتل ویقول بعضهم ذهب حتى لایبقى على امره من اصحابه الانفر یسیر ولایطلع على موضعه احد من ولده ولاغیره الاالمولى الذع یلى امره).(8)
صاحب الزمان(ع) را دو غیبت است: یکى از آن دو, به اندازه اى طولانى شود که بعضى گویند آن حضرت از دنیا رفته و برخى گویند کشته شده است و بعضى نیز بر این باور باشند که جز اندکى از یاران بر امامت وى ماندگار نماندند و کسى هم از مکان و جایگاه زندگى آن حضرت, آگاه نیست نه از فرزندان و نه دیگرى, جز آن کسى که امور وى را پى مى گیرد.

 استدلال براى اثبات زن و فرزند براى حضرت, به جمله اخیر روایت است: (ولا یطلع على موضعه احد من ولده...) اما این استدلال از چند جهت اشکال دارد: الف. این روایت را نعمانى در کتاب غیبت خود, نقل کرده و به جاى کلمه (ولد) کلمه (ولى) آورده است, به این شکل: (ولا یطلع على موضعه احد من ولى ولاغیره)(9) بنابراین, اعتمادى بر آن روایت, با توجه به این نقل نیست. دست کم, با وجود این احتمال, استدلال تمام نیست. ب. در روایت نیامده است که الآن امام زمان(ع) داراى زن و فرزند است و از این جهت, اجمال دارد. شاید به فرزندانى که بعداً در آستانه ظهور و یا بعد از آن به دنیا خواهند آمد اشاره داشته باشد. ج. شاید از باب مبالغه در خفاء باشد. یعنى اگر بر فرض آن حضرت اولاد هم مى داشت, از جایگاه و سرّ غیبت او, آگاه نمى شدند(10). با این احتمال نیز, استدلال به روایت براى اثبات اولاد براى امام زمان(ع), ناتمام است. 2. دلیل دیگر بر اثبات فرزند براى حضرت, روایتى است که ابن طاووس از امام رضا(ع) نقل کرده است: (... اللهم اعطه فى نفسه واهله وولده وذریّته وجمیع رعیّته ما تقرّ به عینه وتسرّ به نفسه...(11) الها! مایه چشم روشنى و خوشحالى امام زمان(ع) را در او وخانواده و فرزندان و ذریّه و تمام پیروانش فراهم فرما. به این روایت هم نمى توان استدلال کرد, چون: الف. از جهت سند قابل اعتماد نیست. ب. به زمان ولادت فرزندان اشاره ندارد که پیش از ظهور است یا بعد از آن. از این جهت مجمل است. 3. روایت دیگرى نیز ابن طاووس از امام رضا(ع) نقل کرده است که فرمود: (اللهم صل على ولاة عهده والائئمة من ولده)(12). این روایت, بنا بر تصریح ابن طاووس, متن دیگرى دارد به این شکل: (اللهم صل على ولاة عهده والائمة من بعده)(13).

بنابراین, روشن نیست که مقصود فرزندان بعد از او مراد است, یا امامان پس از او. علاوه بر این که این دو روایت مربوط به بعد از ظهور حضرت است نه پیش از آن. 4. امام صادق مى فرماید:
(... کائنى ارى نزول القائم فى مسجد السهله بائهله وعیاله.(14) این روایت نیز گذشته از ضعف سند, دلالتى بر اثبات فرزند براى امام زمان(ع) پیش از ظهور ندارد. بنابراین, این گونه از روایات که بدان اشارت کردیم, در حدى نیستند که وجود زن و فرزند را براى امام زمان(ع) پیش از ظهور اثبات کنند. از سوى دیگر, روایاتى داریم که با صراحت, وجود فرزند را از آن حضرت نفى مى کند از آن جمله: مسعودى نقل مى کند: على بن حمزه, ابن سراج و ابن ابى سعید مکارى بر امام رضا(ع) وارد شدند, على بن حمزه به حضرت عرض کرد: از پدرانت نقل کرده ایم که هیچ امامى از دنیا نمى رود, تا فرزندش را ببیند؟ امام رضا فرمود: (آیا در این حدیث, روایت کرده اید: مگر قائم)(15).  برخى خواسته اند با تمسک به داستان (جزیره خضراء) بگویند که امام عصر(ع), فرزندانى دارد و بر آن جزیره, زیر نظر وى, جامعه نمونه و تمام اعیار اسلامى را تشکیل داده اند(16). لکن با بررسیهاى گسترده اى که انجام گرفته, جزیره خضراء, افسانه اى بیش نیست و هیچ واقعیت ندارد. (17) علامه مجلسى این داستان را جداگانه در نوادر بحار نقل کرده و مى نویسد:

(چون در کتابهاى معتبر بر آن دست نیافتم, آن را در فصلى جداگانه آوردم)(18). شیخ آقا بزرگ تهرانى این داستان را داستانى تخیلى و رمانتیک شمرده است.(19) افزون بر این, داستان به گونه اى است که نمى توان آن را پذیرفت: تناقضات فراوان, سخنان بى اساس و... در سلسله سند آن, افراد ناشناخته اى وجود دارند که نمى توان بر آنان اعتماد کرد(20). بنابراین, از این راه نمى توان زن و اولادى براى حضرت مهدى(ع) ثابت کرد.

1. نجم الثاقب ص 225

2. بحار الانوار ج 53 ص213

3. نجم الثاقب ص 225

4. غیبة طوسی ص 107 بحار الانوار ج 52 ص 22

5. بحار الانوار ج 95 ص 332

6. سیمای آفتاب حبیب الله طاهری ص 364

7. کتاب الغیبة , شیخ طوسى 162

8. کتاب الغیبة , نعمانى 172

9. تاریخ الغیبة الکبرى , محمد صدرج65/2, مکتبة الائم امیرالمؤمنین(ع) العامة, اصفهان

10-11. جمال الاسبوع , ابن طاووس 510 به نقل از (دراسة فى علامات الظهور والجزیرة الخضراء , سید جعفر مرتضى عاملى260, نمونه

12. بحار الائنوار , ج317/52

13. اثبات الوصیّة , مسعودى 221

14. نجم الثاقب یا زندگى مهدى موعود , محدث نورى, 252 ـ 260, جعفریو مشهد

15. دراسة فى علامات الظهوروالجزیرة الخضراء سید جعفر مرتضى عاملى263

16. بحار الائنوار , ج52, 159.

17. الذریعة الى تصانیف الشیعة شیخ آقا بزرگ تهرانى ج;108/5 دارالائضواء, بیروت (طبقات اعلام الشیعه), شیخ آقا بزرگ تهرانى, قرن هشتم 145

18. دراسة فى علامات الظهور والجزیرة الخضراء استاد جعفر مرتضى عاملى